VAN GRIJS, NAAR GROEN NAAR NATUURINCLUSIEF
Veel steden en dorpen zetten in op meer groen. En tegelijk is de ambitie om de biodiversiteit te verhogen. Maar draagt de vergroening wel bij aan het verhogen van biodiversiteit? Hoe kunnen we concreet werken aan een natuurinclusieve stad?
Sweco’s analyses en onderzoeken geven nieuwe inzichten en richtlijnen voor de transitie van een grijze-, via een groene- naar een natuurinclusieve stad. In dit artikel vertellen we aan de hand van een aantal projecten hoe we hieraan werken. Zo stimuleert de Groene Stad Challenge Nederland om te vergroenen, onze zinloze verhardingstool geeft aan waar per direct vergroend kan worden en geven de 40 van 040 richtlijnen aan hoe je ecologisch waardevol kan vergroenen.
Terug naar de basis: waarom natuur een essentieel onderdeel is van onze steden
We voelen met zijn allen steeds meer de noodzaak tot vergroening van onze steden en dorpen. Vanwege het veranderende klimaat, het herstel van biodiversiteit en het creëren van een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving. Door op de juiste manier te vergroenen kan hier gelijktijdig aan gewerkt worden.
Echter, bij het vergroenen van de stad wordt biodiversiteit vaak ondergewaardeerd. En dat is zonde, want kijkgroen leidt wel tot een groene, maar niet tot een natuurinclusieve stad. In een natuurinclusieve stad vormen natuurlijke vegetaties de basis. Beplanting die aansluit op de aanwezige natuur, het landschap, bodem en water. Door het toepassen van de juiste planten zorgen we voor een plek waar zowel mens, plant en dier zich thuis voelen.
Natuurlijke vegetaties versterken de waarden van groen. Het houdt de bodem gezond en luchtig wat zorgt voor meer buffering van regenwater. Het verkoelt beter en een natuurlijke groene ruimte wordt eerder als een aantrekkelijkere plek ervaren dan een met meer eentonige inrichting. Bij natuurlijk ingerichte plekken kunnen mensen ook echt een natuurervaring opdoen, wat belangrijk is voor ons mentale welzijn, concentratievermogen en geluksgevoel.
Van grijze steenvlaktes naar groene oases: weten waarom en waar te vergroenen door de Groene Stad Challenge en Zinloze verhardingstool
Door specifieke gebieden te identificeren waar groen ontbreekt of onderbenut wordt, kunnen we actie ondernemen. Maar waar te beginnen? In samenwerking met Husqvarna en NL Greenlabel heeft Sweco in 2021 de Groene Stad Challenge opgezet. In de Groene Stad Challenge gaan bijna 125 gemeenten de uitdaging aan om hun dorpen en steden te vergroenen.
Het doel van de challenge is om de hoeveelheid groen en de vergroeningspotentie van een gemeente in kaart te brengen waarmee ze zichzelf en anderen uitdagen verder te vergroenen. Met een uitgebreide analyse van de hoeveelheid groen en zeven vergroeningspotenties binnen de bebouwde kom krijgt elke gemeente inzicht waar ze meer kunnen gaan vergroenen. Zo kunnen we met elkaar snel stappen zetten richting een groene- en natuurinclusieve stad! In de zoektocht naar de meest geschikte gebieden om te vergroenen, heeft Sweco een aantal innovatieve tools ontwikkeld: waaronder de Zinloze verhardingstool. Deze tool neemt de bestaande verharding binnen het bebouwd gebied onder de loep. Is deze verharding daadwerkelijk noodzakelijk?
Of kunnen we verharding die geen functie heeft, en dus zinloos is, omvormen naar waardevol groen? Iedereen kent het wel, onnodig brede trottoirs, van deur tot deur versteende straten, verharde pleinen en volledig bestrate parkeerplaatsen. Met veel van deze plekken hoef je niet te wachten tot herinrichtingsplannen, maar kan snel actie ondernomen worden. Tegels eruit, groen erin. De uitkomsten van onze zinloze verhardingstool bieden niet alleen inzicht waar die zinloze verharding ligt, het geeft ook een prioritering weer waar het omvormen van zinloze verharding de meeste impact maakt, met name op gebied van klimaatadaptatie en biodiversiteit.
Hoe ecologisch waardevol vergroenen? Meten is weten: Inventariseren, kwantificeren en evalueren in Eindhoven
We weten waarom we moeten vergroenen en ook waar we kunnen vergroenen. Maar hoe zorg je dat de vergroening écht bijdraagt aan biodiversiteit in de stad? Meten is weten! Een mooi voorbeeld hiervan is ons onderzoek in de binnenstad van Eindhoven. Het centrum van Eindhoven vergroend, maar wat is de waarde van dit nieuwe groen voor biodiversiteit in de stad? Voor de gemeente Eindhoven onderzochten we samen met de Vlinderstichting 9 vergroeningslocaties. We hebben dit gedaan door te inventariseren, kwantificeren en evalueren.
We inventariseerden op gestandaardiseerde wijze planten, vogels, vleermuizen, wilde bijen, vlinders, zweefvliegen en overige insecten. Uit de inventarisaties blijkt dat twee locaties het hoogste scoren. Het gaat om twee plekken waar veel inheemse planten zijn gebruikt. Bijzonder is dat deze inheemse planten aansluiten bij de beekdalnatuur van de Dommel – dé natuurader van Eindhoven. Door deze keuzes in beplanting is een relatie gelegd met dit bepalende natuurtype. We zien dan ook dat de vogels, wilde bijen, vlinders, zweefvliegen, andere insecten die hier van nature aanwezig zijn zich ook thuis voelen dankzij deze beplanting. Locaties met vooral gecultiveerde planten, hoe mooi ze ook zijn, trekken beduidend minder soorten aan. Het gaat om ongeveer de helft minder, en veelal algemene soorten.
Het kwantificeren hebben we gedaan met natuurpunten. Natuurpunten geven een score aan biodiversiteit van gebieden. Op basis van het aanwezige natuurtype, de bijbehorende doelsoorten en de oppervlakte. De natuurpuntenkaart laat zien dat de vergroening van de binnenstad daadwerkelijk bijdraagt aan het verhogen van de biodiversiteit. Hierbij hebben we de situatie vóór de vergroening (2012-2018) vergeleken met de situatie ná de vergroening (2019-2022). Hierbij is overigens rekening gehouden met een vergelijkbaar aantal ingevoerde waarnemingen van soorten planten en dieren (NDFF).
Wat we hebben geleerd van het onderzoek:
- Vergroening draagt bij aan het verhogen van de lokale biodiversiteit
- Locaties met gecultiveerde planten zorgen voor middelmatige biodiversiteit
- Minimaal 40 inheemse plantensoorten per locatie zorgt voor hogere biodiversiteit
- Aansluiting bij bestaande natuur zorgt voor hogere biodiversiteit
De 40 van 040: Richtlijnen voor de transitie van een groene- naar een natuurinclusieve stad
Om de transitie van een versteende stad, via een groene stad naar een natuurinclusieve stad te versnellen hebben we de 40 van 040 richtlijnen opgesteld voor Eindhoven. Met deze nieuwe ontwerprichtlijnen en een nieuw beplantingsconcept kunnen we concrete stappen maken naar een natuurinclusieve stad:
- 40 m2: minimale oppervlakte plantvakken
- 40 meter: maximale onderlinge afstand plantvakken
- 40 soorten: minimaal 40 inheemse plantensoorten per locatie
- 40 stuks: minimaal 40 stuks per soort binnen een straal van 400 meter
40m2: Minimale grootte plantvakken
Ondanks de drukke straten in de (binnen)stad zijn plantvakken van 40m2 veelal mogelijk. Vanaf deze grootte is ook ruimte voor struiken, boomvormers en bomen. Om zo meer structuur en variatie in de vegetatie te krijgen. Maak indien mogelijk de plantvakken minimaal 3-4 meter breed. Hoe groter en hoe meer aaneengesloten hoe beter.
40 meter: Afstand tussen plantvakken
Bekijk de plantvakken door de ogen van de wilde bij. Wilde bijen hebben een beperkt areaal en halen hun voedsel veelal binnen 100 meter van hun nestelplek. De afstand tussen plantvakken is bij voorkeur dan ook zo klein mogelijk, het liefst onderling verbonden. Zo kunnen dieren van het ene groen eenvoudig andere groenstukken bereiken. In de binnenstad bevelen we aan een maximale afstand van 40 meter aan te houden.
40 soorten: Inheemse plantensoorten voor hoge biodiversiteit
Het onderzoek laat zien dat er minimaal 40 inheemse plantensoorten nodig zijn per locatie voor een hogere biodiversiteit. Dit geldt voor oppervlaktes van de ordegrootte zoals onderzocht (circa 200 – 2000m2). We hebben 4 lijsten gemaakt van 40 plantensoorten die goed toepasbaar zijn in openbaar groen en tuinen en passen bij de groene identiteit van Eindhoven. Inspiratiebron zijn de natuurlijke gebieden en plantengemeenschappen in en rondom Eindhoven. Door inheemse planten te gebruiken geef je als het ware een stukje natuur terug!
- Lijst 1: 40 Eindhovense inheemse vaste planten
- Lijst 2: 40 Inheemse bomen, struiken, klimplanten, siergrassen en varens
- Lijst 3: 40 Ingeburgerd en planten van elders
- Lijst 4: 40 Planten voor Wild Eindhoven
40 stuks: Aantal planten
Zorg dat er binnen een straal van 400 meter minimaal 40 stuks van de kruidachtige inheemse planten aanwezig zijn. De aantallen inheemse soorten moeten voldoende groot zijn om een populatie van specialistische insecten in stand te kunnen houden.
Samenvattend
Bij Sweco werken we aan de natuurinclusieve stad. In dit artikel staan enkele voorbeelden hoe we dat doen. Zo stimuleert de Groene Stad Challenge Nederland om te vergroenen, geven onze tools inzicht in waar er gemeentebreed zinloze verharding ligt en geven we een score aan biodiversiteit met de natuurpuntencalculator. Met de 40 van 040 richtlijnen geven we aan hoe je ecologisch waardevol kan vergroenen in een stedelijke context.
Maar bovenal geloven we in een goede samenwerking met onze opdrachtgevers, gemeenten, ontwikkelaars, waterschappen, ontwerpers, architecten, ecologen, specialisten op het vlak van bodem, water, (ondergrondse) infra, aannemers, bouwers en beplantingsdeskundigen. Samen bewandelen we het pad, naar de natuurinclusieve stad.
Tekst: Gijs Meijer, Joeri Meliefste en Floor Mossink
