NATUURINCLUSIEF ONTWERPEN ÉN BOUWEN IS DE TRANSITIEOPGAVE VAN NU

Natuurontwikkeling is cruciaal voor een gezonde omgeving, biodiversiteit en ons klimaat. De gebouwde omgeving zet dit eens te meer op scherp. Vaak lijkt het één het ander echter uit te sluiten: natuur en gebouw lijken elkaar maar moeilijk te vinden. De druk op ruimte in Nederland is zo groot dat het samenspel tussen beide onvermijdelijk is. Vanuit die urgentie blijken er vervolgens nog eens hele verrassende nieuwe gebieden te ontstaan.

Groen: meer dan ooit nodig

Natuur komt niet uit de lucht vallen. Het is vandaag de dag wel meer dan ooit nodig. Dat betekent veel voor de bouw en het ontwerp. We zullen rekening moeten houden met klimaat, natuur en biodiversiteit. En dat los je niet allemaal ruimtelijk en via een gebouw op. Dat betekent bijvoorbeeld dat ‘groot, groter, grootst’ plaats zal moeten maken voor ‘slimmer, minder en beter’. Dit kunnen scherpere locatie-afwegingen zijn door te kiezen voor herontwikkeling, samenwerking via hubs, tijdelijkheid, dubbel ruimtegebruik en bijvoorbeeld slimme inzet van data en groene mobiliteit. Hiermee ontstaat een compleet ander ruimtegebruik. Aan de andere kant kan natuurinclusief ontwerpen nog veel meer uitgaan van lokale kracht. Welke lokale rol speelt water, schaduw of bodemkwaliteit? Welke lokale materialen kun je oogsten of hergebruiken? Welke biodiversiteit kun je herstellen of opnieuw inbrengen in een gebied. Die balans moeten we maken.

Natuur inclusief: de route voorwaarts

Voor Heembouw is ‘groen’ bekend terrein. Als ontwerper én als bouwer van onder andere grootschalige distributiecentra, is herstel van de natuur en biodiversiteit een belangrijk en bepalend ingrediënt. Juist vanuit deze grootschaligheid kan flinke positieve impact worden gemaakt. Maar dat vergt wel enige creativiteit: hoe ga je om met daken, muren en het terrein zelf? Al deze verschillende facetten bieden potentie voor vergroening: zowel voor flora als voor fauna. Voor Heembouw is natuurinclusief ontwerpen én bouwen dé route voorwaarts, een keuze die tekenend is voor ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland. In al onze ontwerpen staat deze positieve impact centraal. Of het nu herontwikkeling of nieuwbouw betreft. Hier staan we niet alleen in: vergroening en gezondheid doorklinkt in veel plannen: maar wat betekent dat nu eigenlijk? Tot welke scherpe keuzes leidt dit?

Eén kilometer groen: Ara-Almelo

Mooi voorbeeld van deze filosofie komt op dit moment tot realisatie in Almelo. Het distributiecentrum Ara wordt voorzien van één kilometer groen. Dit horizontale scherm neemt een flinke sprong voorwaarts in het vergroenen van dit gebied en het vergroten van de biodiversiteit. Door het ontwerp is dat ook nog eens goed zichtbaar en markant. Los van deze esthetische kwaliteit is de impuls voor de lokale groenverhouding groot. In tegenstelling tot het braakliggende terrein ontstaat hier nu een geheel andere balans tussen gebouw, flora en fauna. Ara Almelo krijgt het certificaat BREEAM NL Very Good en voldoet als innovatieve koploper in de industrie aan de Europese richtlijnen voor taxonomie (de EU Taxonomie). In het ontwerp en de keuze van materialen en technieken is gestreefd naar een zo laag mogelijke CO2-footprint. Ara Almelo presteert hierdoor 66% beter dan de wettelijke MPG-norm (Milieu Prestatie voor Gebouwen). De ecologische maatregelen bij Ara Almelo zijn continu meetbaar, waarmee dit aspect ook zorgvuldig gewaarborgd wordt in de exploitatie. Met de beschikbare groen-data ontstaat concreet inzicht in de CO2-opslag en de verbetering van de luchtkwaliteit. Daarnaast levert de vergelijking van deze data inzicht in neveneffecten als ziekteverzuim, koolstofopslag, rioolzuivering en waterschade.

Een nieuw groen dakpark: Virgo-Aalsmeer

Virgo is een XL-distributiecentrum in Aalsmeer. Het braakliggende terrein met oude kassen en weilanden had een minimale biodiversiteitswaarde. Dat kan anders. Door in het ontwerp rekening te houden met zowel nestelmogelijkheden én voldoende voedsel zou een groene biotoop kunnen ontstaan in het verder industriële gebied. Deze gedachte vormt de basis voor het ontwerp. Door de ontwerpfase te starten vanuit een landschapsontwerp, met als uitgangspunt meer biodiversiteit en natuur ontstaat een nieuwe kijk op een verder vaak functionele ontwerpopgave. Het uitgekiende grid van het gebouw sluit aan bij de voorgaande productielandschappen; hoogstam boomgaarden en kassen. Zo vormt het de drager van het ontwerp. Een ontwerp dat ondanks zijn volume, maar doordachte groene keuzes flink bijdraagt aan de lokale omgevingswaarde. Biodiversiteit en werkplezier worden gestimuleerd. Van grote daktuin, natuurlijk daglicht, materiaalkeuzes tot vele plantsoorten.

Lessen in groenontwikkeling

1. Groen creëer je samen
   Natuur inclusief ontwerpen én bouwen staat volop in de schijnwerpers. Scherpe tegenstellingen ontvouwen zich. Waar we voorheen binnen elk vak naar individuele oplossingen zochten, kenmerkt een transitie zich door systeemverandering. Dat vraagt dus ook om andere manieren van samenwerken. Groot en klein samen, integraal en adaptief. Om klimaat en natuur die rol te geven in planvorming is een sterke onderlinge samenwerking met partners, zoals ecologen, landschapsarchitecten van grote waarde. We zullen vroegtijdig én integraal naar opgaves moeten kijken, de systeemverandering moeten omarmen. Juist nu dat ruimte en natuur zo tegenstrijdig lijken. Zo werken we bij Ara in Almelo al in de realisatiefase aan een datasysteem waarmee het toekomstige groen, ook groen kan blijven. En is het kilometerlange groenscherm tot stand gekomen dankzij de inzet van parametrisch ontwerpen, een geautomatiseerd proces waarbij op basis van data en relaties tussen onderdelen (deel)ontwerpen kunnen worden gegenereerd. Daarmee scheppen we ruimte voor de juiste plant op de juiste plek.
2. Groen doet goed
   Vergroening van de omgeving stimuleert niet alleen de biodiversiteit, het kan ook hittestress tegengaan en verkoeling bevorderen. Maar ook belangrijk: groen stimuleert gezondheid. Als actieve plek om te bewegen, als uitzicht om rust uit te kunnen halen en niet in de laatste plaats vanwege de luchtkwaliteit ervan. Het dakoppervlak van grootschalige gebouwen kan hierbij van grote betekenis zijn: dit kan ook een sportveld zijn, een park of zelfs een waterpartij herbergen. Datzelfde geldt voor de wanden en randen. Met een uitgekiende keuze van verticaal groen, nestkasten, insectenhotels, pluktuinen, grasklinkers, inzet van bomen en het creëren van wandelpaden, ontstaat een heel andere omgeving. Vaak zorgen deze maatregelen voor een positieve impuls ten opzichte van de status quo.
3. Groen vraagt een lange adem
   Het toevoegen van groen vraagt om een zorgvuldige analyse van een gebied en de mogelijkheden. Een boom groeit niet vanzelf op het dak, een verticale groenwand blijft niet zomaar permanent groen. Het is van belang vroegtijdig, al in de ontwerpfase een doordacht plan en analyse te maken, maar ook de voordelen van groen tot op exploitatieniveau te vertalen. Het creëert meerwaarde voor mens en natuur, en op die wijze een hogere beleggingswaarde. Echter: nog steeds zullen plannen moeten stilstaan bij wat een ingreep betekent voor de natuur. En kan het oprekken van grenzen soms leiden tot andere keuzes. Denk aan herontwikkeling in plaats van nieuwbouw, een gebiedsontwikkeling die niet alleen water maar ook groen compenseert binnen lokale grenzen. Waarmee lokale systemen worden hersteld of zelfs verbeterd. De druk op ruimte in Nederland is zo groot dat we creatief zullen moeten zijn.

Over Heembouw Architecten
Wij creëren plekken waar mensen willen zijn. We bedenken en maken een kloppend hart en een kloppend geheel. Dat kan alleen door de waarden, behoeften en identiteit van onze klanten centraal te stellen. Want alleen zo voel je je thuis en voelt een gebouw als het jouwe. Om dat te bereiken kijken we verder, over grenzen heen. Buiten hokjes, buiten kavels. Zo creëren we een scherp oog voor context. We zijn ons bewust van het verschil dat we kunnen maken. Een ontwerp realiseer je immers niet voor even, maar voor lange tijd. En dus realiseren onze ontwerpen een positieve impact. Voor mens én planeet. De ruimtelijke opgave in Nederland wordt immers steeds complexer. De druk op ruimte vraagt om meervoudig ruimtegebruik. Om natuur inclusief te ontwerpen en zo ruimte te blijven houden voor groen en blauw. Maar ook om duurzaam en slim materiaalgebruik zodat schaarse middelen niet verloren gaan. Wij werken als één integraal team samen. Wij zijn de ontwerpende bouwer. We bedenken en maken onze gebouwen. Uniek in Nederland. Van architectuur, interieur tot realisatie. Dat samenspel maakt wie we zijn. Samenwerken en continue verbetering staan daarmee aan onze basis. We maken gebruik van innovatieve technieken en ideeën om dat te realiseren. Denk aan parametrisch ontwerpen waarmee we duurzaamheid, een uniek ontwerp en een optimaal inzicht nastreven. Dat alles kan alleen met een open vizier, gericht op de beste kwaliteit.

Tekst & beeldmateriaal: Heembouw architecten