DIT IS WAAROM GROENEWEERD ROCKT
De belofte van een coöperatief ontwikkeld natuurbuurtje in Deventer voor de toekomst van regeneratieve gebiedsontwikkelingen.
Groeneweerd, een hofje van acht compacte sociale huurwoningen in de natuurinclusieve wijk Tuinen van Zandweerd te Deventer, combineert een participatief ontwikkelproces met een ontwerp dat zich centreert rondom een gemeenschappelijke gaard. In het klein is hier iets bijzonders gebeurd; met een diverse bewonersgroep is een innovatieve woontypologie binnen een collectief gedragen tuinplan waargemaakt, terwijl betaalbaarheid één van de leidende uitgangspunten was. Om het enthousiasme van de bewoners bij de opening, maart van dit jaar, van ‘hun buurtje’ kun je niet heen: het maakt klip en klaar dat (betaalbaar) bouwen in verbinding met elkaar en de natuur potentie heeft en de volle aandacht verdient.
Aan Groeneweerd heeft onder andere Woonco gewerkt, een collectief van maatschappelijk betrokken stedenbouwers, architecten, landschappers, ecologen en procesexperts, dat met gebundelde krachten en in samenwerking met lokale partijen (overheden, wooncorporaties maar ook bouwers en kleinere beleggers) deze nieuwe ontwikkelcultuur aanjaagt. Dat is nodig want het ontsluiten van een ‘gouden middenweg’ tussen traditioneel ontwikkelen (top-down) en (de luxe van) particuliere zelfbouw (bottom-up) blijkt binnen de bestaande praktijk zeer uitdagend. Gezien de giga woonopgave waar ons land voor staat, die zowel over aantallen als verduurzaming gaat, is dit des te opvallender. Door anders te ontwikkelen kan het namelijk beter en uiteindelijk ook sneller. Met goed georganiseerde ‘stadsbouwgroepen’, bestaande uit toekomstige bewoners en een centrale rol voor ontwerpende professionals, kan tussen one-size-fits-all enerzijds en sjiek maatwerk anderzijds samengewerkt worden aan ‘goede confectie’. (Begrippen geïntroduceerd door Arie Lengkeek in zijn essay ‘Architectuur in het midden,
stadsbouwgroepen voor een nieuwe wooncultuur, trancity x valiz, 2023’.)
De relevantie van een project als Groeneweerd en Woonco’s ontwikkelstrategie in relatie tot deze bouwspecial is erin gelegen dat van meet af aan gezamenlijk vanuit landschap, grondgebruik, waterbeheer en beplanting wordt gedacht. Niet alleen de eigen woning en achtertuin, maar ook de (semi-)publieke en mogelijk gedeelde buitenruimte zijn onderdeel van een gestructureerd collectief ontwerpproces onder professionele begeleiding. Zo verbinden bewoners zich op een natuurlijke manier meer met elkaar en met de grond onder hun eigen voeten en worden bewuste, integrale en daarmee vaak betere keuzes gemaakt. De crux is om dit proces, dat afgezet tegen de standaard een zekere complexiteit en risico met zich meedraagt, te optimaliseren. En precies dat is de raison d’être van Woonco; stadsbouwgroepen smeden waarin bewoners samen met architecten, landschappers, maar ook ecologen en groenexperts snel tot innovatieve koppelkansen komen. Zo is centraal in het plan van Groeneweerd een tuin opgenomen die de bewoners, volgens de principes van de permacultuur, zelf indelen, aanleggen en onderhouden. Dit had nooit vorm gekregen als de bewoners niet aan de voorkant al betrokken waren.
Anders dan bij de meeste CPO-projecten hoeft zo’n ‘stadsbouwgroep’ niet uit vrienden, kennissen, een homogene doelgroep of enkel (kapitaalkrachtige) kopers te bestaan. Ook ligt het eerste initiatief niet noodzakelijkerwijs bij de toekomstige bewoners zelf maar spelen gemeenten, corporaties, maatschappelijk betrokken ontwikkelaars en ontwerpende coalities als Woonco een initiërende en leidende rol. Een vorm dus die, zoals Arie Lengkeek stelt, ‘meer is dan wat ruimte bieden aan de burger om uiting te geven aan z’n eigen woondroom, waarmee het idee van zeggenschap in de productie van de stad beperkt wordt tot een economisch sterk segment, óf aan de creatieve klasse die in staat is op het juiste moment een kans te herkennen’. In plaats daarvan is behoefte aan een sterk middel om het bouwen van woningen te combineren met andere maatschappelijke doelen. Doelen als het aanjagen van stikstof- en co2-neutraal bouwen, de betaalbaarheid van wonen te vergroten en het radicaal biodiversificeren van de gebouwde omgeving. Samenwerkingen met soortenexperts zoals tuin- en landschapsarchitect Arjan Boekel, die onderdeel is van coöperatie de Bloeimeesters, zijn hierbij cruciaal. Door dit soort doelstellingen niet als verplichting, maar als (ontwerp)kans voor een fijnere leefomgeving in te zetten, kan de toekomstige bewoner deze ook echt omarmen, zo bewijst de praktijk.
Groeneweerd is een relatief kleinschalig en schattig voorbeeld, maar hoe kan deze nieuwe ontwikkel-, ontwerp- en bouwcultuur stad en landschap meer met elkaar verbinden om op een grotere schaal impact te maken?
Gert Kwekkeboom van Civic (partnerbureau van Woonco):
“Door onze oogharen zien wij de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Nederland als een coherent web van groene, participatieve ontwikkelen transitie-modellen op maat waarin ook corporaties en reguliere ontwikkelaars een rol kunnen hebben. Zo ontstaat voldoende schaal om een groot verschil te kunnen maken”. “Samen mét lokale bestuurders, bewoners en ondernemers bouwen we buurten, wijken en gebouwen waar innovatieve woonvormen en duurzame maatregelen vleugels krijgen. Omdat ze van onderaf en samen gedragen worden, met het oog op waarde op de lange termijn”.
Jaap van der Salm van H+N+S (partnerbureau van Woonco):
“Het verlangen om vanuit kennis van het landschap en de soorten flora en fauna, en niet voor maar met toekomstige bewoners te ontwerpen, is een drijvend motief achter dit nieuw soort ontwikkelen. Samen met bewoners zoeken we binnen deze projecten naar regeneratieve maatregelen die de verstoorde cycli van koolstof, water, voedingsstoffen en energie weer in balans brengen en onze leefomgeving jaar na jaar schoner maken. Dat is waar wij onze creatieve zin uit halen, waarin prachtige koppelkansen ontstaan”.
“Ook kunnen zo ruimte-opslokkende en geestdodende traditionele verkavelingstructuren – parkeerplaatsje, voortuintje, achtertuintje, schuttingkjes eromheen, etc – vermeden worden. Zo is de tuin van Groeneweerd in contrast met de individuele achtertuintjes in de rest van de buurt een kleine stadsoase. Het is meer dan alleen een fijne ontmoetingsplek voor de bewoners zelf. Het tuinhek staat geregeld open naar de buurt; om te delen in de oogst en ter educatie”.
Daniel van Woonpioniers (initiatiefnemer Woonco en de bij Groeneweerd betrokken projectarchitect):
“We zien buurtjes en stadsblokken voor ons van 30 á 40 huishoudens. Dit is een voor mensen behapbare en voor collectieve stedenbouwkundige optimalisaties perfecte schaal. Bijvoorbeeld voor het delen van een moestuin, speeltuin, kas, fietsenschuur of klushok, maar ook voor het centraal opwekken en opslaan van energie, het delen van transportmiddelen en tot aan een gemeenschappelijke keuken, kinderopvang of sportfaciliteit toe”.
“De klimaat- en biodiversiteitscrisis vragen om een andere aanpak. Leefomgevingen die energiezuiniger zijn, af kunnen met minder m2 per persoon, minder (vlieg)reizen. Is dat een akelig vooruitzicht? Wij denken van niet. Wat ons betreft is het streven naar een leven dat gebaseerd is op een begrip van de ecologische dimensie van de samenleving een prachtige ontwerpuitdaging. Voor ontwerpers, net zo goed als voor burgers. Laten we bouwen aan persoonlijke en sociale idealen met een aanpak die op de grotere balans niet alleen probeert quitte te spelen, maar die basis legt voor een regeneratief leefmilieu dat jaar na jaar schoner en sterker wordt!”.
Wat doet WoonCo nog meer?
Vanuit een gedeelde visie op collectief ontwikkelen, ontwerpen de partners van WoonCo concepten die van stad tot platteland inzetbaar zijn.
Canvas
Een voorbeeld van een bouwmethodiek die perfect is voor de meer stedelijke omgeving is “Canvas”. Dit is een biobased en modulair ontwerpsysteem gericht op collectieven die samen appartementen willen realiseren. Met haar royale ‘groen-balkons’ haalt Canvas buiten naar binnen en omdat het systeem super flexibel is, is het uitermate geschikt voor groepsprocessen. Circulair materiaalgebruik en optimale energetische prestaties zijn hierin integraal versleuteld in de basis van het concept.
Stadsbiotoop Erasmusveld
De stadsbiotoop is een concept voor wooncomplexen aan de rand van de stad. Een thuis voor mensen, in harmonie met de natuur en het lokale watersysteem. De volledig in hout ontworpen gebouwen bieden gedeelde voorzieningen zoals een tuinkamer, daktuin en werkschuur voor de moestuin en tuinonderhoud. De stadsbiotoop die je hier ziet, is ontwikkeld voor een wooncompetitie in Den Haag. De kennis die we hiermee hebben ontwikkeld vormt de basis voor nieuwe Woonco-projecten. Zo creëren we steeds meer relevante en te combineren kennis, en een steeds rijker netwerk.
Oosterwold 2.0
Voortbouwend op de lessen uit Oosterwold, zien we voor suburbane omgevingen een ontwikkelmodel voor ons waarin het gecombineerde eigen initiatief van particuliere opdrachtgevers op een productieve manier landschappelijk wordt gekaderd en begeleid. Zo ontstaat precies de juiste balans tussen “top-down” en “bottom-up”. Kleine wijkjes waarin organische gebiedsontwikkeling wordt ingezet ten behoeve van communityvorming en het samen bouwen aan landschappelijke kwaliteit.
BuitenDelen
“Buitendelen” is een gezamenlijk transformatieproject van een erf in het buitengebied dat nu in aanbouw is. Duurzaam bouwen, landschapsherstel, het vergroten van de biodiversiteit en het delen van spullen en voorzieningen blazen dit oude Sallandse erf en haar omgeving nieuw leven in. Het vier hectare tellende perceel, nu nog grotendeels ‘graswoestijn’, wordt omgetoverd tot een groene haven voor planten en dieren. Een nieuwe boomgaard, moestuin, bloementuin, plas-draszone, kikkerpoel, uitgerasterde sloten, houtwallen, heggen, hagen en kruidenrijke weides worden door de bewoners gezamenlijk aangelegd en onderhouden.
Woonco leren kennen?
Kaveleigenaar, gemeente, corporatie of investeerder met vroege plannen voor in- of uitbreiding van stad of dorp, of de transformatie van vrijkomende agrarische erven; Woonco leert jullie graag kennen! Zit op het puntje van je stoel tijdens één van onze presentaties of workshops of kom meteen ter zake bij ons op kantoor in Amsterdam. Of zie je als professional of maatschappelijke organisatie lokale kansen en zou je graag samenwerken? Laat van je horen!
