EEN GROENE STAD BIEDT OPLOSSINGEN VOOR DE SNELLE VERSTEDELIJKING
In 1800 leefde slechts twee procent van de wereldbevolking in steden. In 1950 was dit percentage opgelopen tot dertig procent en in 2007 bereikten wij een mijlpaal toen voor het eerst meer dan de helft van de wereldpopulatie in steden woonde. Wij zien vandaag de dag een versnelling van deze urbanisatie optreden: wekelijks komen er anderhalf miljoen stedelingen bij. Dit betekent dat in 2030 zestig procent van de wereldbevolking in stedelijke regio’s woont (bron: PWC).
Wat voor gevolgen heeft deze verstedelijking voor de inwoners van de stad, zowel voor de mensen, maar ook de bestaande flora en fauna? Een groene stad kan oplossingen bieden, maar dan moet het wel meteen geïntegreerd worden in de planvorming van projecten op alle schaalniveaus. En hoe worden deze groene waarden nu in de praktijk tijdens de bouw gezien? Wat zijn de voordelen van groen in de stad? Om hier een goed antwoord op te kunnen geven willen wij aan de hand van drie projecten graag laten zien hoe groen op verschillende schalen kan bijdragen aan een aangenamere en leefbare stad.
Om te beginnen een relatief klein project van ongeveer 2.000m2. Het betreft het appartementengebouw ‘Andros’ (Claus en Kaan architecten) gelegen in het Sciencepark Amsterdam, een bijna gesloten bouwblok van zeven woonlagen met 206 woningen.
De binnentuin van het bouwblok is ontworpen als een daktuin op de parkeergarage die op het maaiveldniveau is gesitueerd. De bomen voor de daktuin zijn in de volle grond in de parkeergarage geplant en steken door ruime openingen door het dak, zodat er optimale groeiomstandigheden geboden worden. Door de bomen vervolgens hoog op te kronen, wordt het beeld gecreëerd dat deze bomen in de daktuin geplant zijn. De grote roosters rondom de bomen zorgen voor licht en water op het parkeerniveau. Op deze manier hebben beide lagen voordelen van de bomen. De weelderige tuin levert, naast esthetische en functionele voordelen, natuurlijk allerlei extra kwaliteiten op voor de stedelijke omgeving, die we hierna benoemen.
Een groen dak absorbeert regenwater door waterbuffering in het substraat en opname door de planten. Het vertraagt de afvoer naar het riool, zuivert het regenwater en zorgt voor verdamping door de planten. Dit draagt bij aan het op peil houden van het grondwater en de piekbelasting op het riool wordt verminderd. De planten van een groen dak filteren fijnstof uit de lucht en zetten CO2 om in zuurstof. Bovendien absorberen planten zonlicht. Zo wordt een koeler en aangenamer microklimaat gecreëerd. Wanneer er veel groene daken toegepast worden, kan dit zelfs bijdragen tot een temperatuurverlaging in de stad.
Ook voor bewoners van het appartementengebouw heeft een groen dak voordelen, het absorbeert geluid en zorgt voor meer omgevingsrust, wat in drukke steden echt een meerwaarde kan zijn. Maar het belangrijkste is natuurlijk de beplanting zelf, het beplantingsplan van deze daktuin is zo samengesteld dat de tuin elk seizoen zijn bijzondere accenten heeft. Dat betekent niet alleen een mooi beeld het hele jaar door, maar ook veel voedsel en habitat voor diverse lokale kleine dieren. Op deze manier dragen planten en bloemen bij aan de biodiversiteit in de stad, ze bevorderen de leefomgeving van vogels, vlinders en insecten.
Een tweede project is de ‘Bataafse Kamp’ in Hengelo, hier hebben wij een bestaand park gerenoveerd. Dit park vormt een mooi geheel met de bestaande school, die door de architecten van Space & Matter momenteel wordt getransformeerd tot diverse woningen en appartementen. De relatie van het gebouw met het park wordt door deze transformatie anders en past zo meer in deze tijd van klimaatadaptatie. Via een zichtbaar systeem wordt al het regenwater van het gebouw naar het park geleid, waar het via een helofytenfilter in een grote kunstmatige vijver wordt opgeslagen. Als er te veel water in de vijver zit, wordt het water via een zichtbare overstort naar een grote wadi geleid verderop in het park. Hier kan het water op een natuurlijke manier weer in de grond infiltreren. Op deze manier wordt het watersysteem zo min mogelijk aangetast door de bebouwing.
Het bestaande park heeft een aantal prachtige grote, monumentale bomen, dus het uitgangspunt was om deze goed in te passen in het nieuwe ontwerp. Zo zijn de groeiomstandigheden van een aantal bomen aanzienlijk verbeterd door bestaande verharding weg te halen en meer groen rondom de stam te creëren, hierdoor komt er natuurlijk water bij de boom en wordt er geen druk op de wortels uitgevoerd door de verharding en auto’s.
Bomen zijn essentieel in een stad, daarom is het ook zo belangrijk om bestaande bomen zoveel mogelijk te behouden en te zorgen dat ze ideale omstandigheden hebben om oud te worden. Volwassen bomen in een park of in een stad zijn natuurlijk een mooi startkapitaal, deze bomen kunnen bij een flinke regenbui bijvoorbeeld 200 tot 400 liter water vasthouden. Een groot deel van het regenwater verdampt zelfs voor het de grond bereikt, dus ook bij buien reduceren bestaande grote bomen potentiële wateroverlast. Dat draagt ook weer bij tot een lagere lokale temperatuur, wat natuurlijk heel wenselijk is tijdens de steeds warmere zomerdagen in de stad met het ‘urban heat island effect’. Volwassen bomen hebben daarnaast ook een uitgebreid bestaand ecosysteem, wat je graag wilt behouden, want bomen vergroten de biodiversiteit nog veel meer dan andere beplanting dat doet. Zo kunnen op een grote zomereik wel zo’n 800 verschillende dieren leven, vooral insecten en vogels.
Naast het behouden van bestaande bomen, is in dit park ook meer diversiteit van beplanting aangebracht. Het bestaande park bestond voornamelijk uit gras, strak geknipte heesters en bomen. In het nieuwe ontwerp zijn meer lagen van beplanting toegevoegd. Waterplanten (fase 2 van de uitvoering) en meerdere mixen van siergrassen, vaste planten en bloembollen zorgen voor een (dier)vriendelijke entree naar de stad.
Het laatste project dat wordt beschreven is de groenstructuur voor de nieuwe woonwijk ‘Hortus’ in Almere, voorheen de Floriade Expo 2022. Het masterplan van de Floriade Expo 2022 en de wijk is gemaakt door architectenbureau MVRDV. Wij hebben de groenstructuur verder uitgewerkt. Ook bij de ontwikkeling van dit plan zijn veel bestaande bomen opgenomen in ons ontwerp, wat leidde tot stevige discussies met de projectontwikkelaar. De waarde van het behoud van volwassen bomen is echter nu goed zichtbaar in deze te ontwikkelen groene wijk.
Elke kavel van het masterplan heeft een rand van 4m groen (in totaal 83.000 m2, het Groene Stad Arboretum), waar beplanting in staat die bijdraagt aan de Groene Stad filosofie. Zoals luchtzuivering, eetbaar voor mens of dier, kan goed tegen klimaatverandering, of draagt bij aan de biodiversiteit. Het groenteam van de Floriade, bestaande uit landschapsarchitect Niek Roozen, dendroloog Jaap Smit en beplantingsdeskundige Jacqueline van der Kloet samen met stedenbouwkundige Ria van Dijk hebben hiervoor een sortiment met 650 verschillende bomen en grote heesters samengesteld.
Naast het strakke beplantingsgrid van het Arboretum zijn er nog extra groene projecten aangelegd die bijdragen aan de biodiversiteit binnen de toekomstige wijk, zoals het 3,2km lange ‘bijen en vlinderlint’, geïntegreerd in de boulevard rondom de wijk. Tot slot nog aandacht voor de ecologische zone van deze nieuwe wijk. Aan de zuidzijde van de wijk bevond zich een ‘missing link’ tussen een aantal natuurzones van Almere. Door te onderzoeken welke dieren deze natuurzones gebruiken en daar de beplanting op aan te passen, zijn er letterlijk groene stapstenen in deze verstedelijkte omgeving ontwikkeld. Door groen op de juiste plekken in te zetten kan groen echt veel bijdragen in bouwprojecten, zowel op gebouwniveau, als op wijk- en stadsniveau.
Nu de mens meer en meer natuur(gebieden) inperkt, is natuurinclusief ontwerpen echt essentieel! Het inpassen van bestaande bomen en het vergroenen en verrijken van de openbare ruimte is voor ons bureau, Niek Roozen Landscape, daarbij leidend in al onze plannen. Bebouwing en groen kunnen dus heel goed samengaan en elkaar echt versterken als een integraal plan wordt gerealiseerd. Daarbij is het essentieel dat in een vroeg stadium wordt samengewerkt met landschapsarchitecten, ecologen, dendrologen en beplantingsdeskundigen. Op deze manier kan de verdere verstedelijking op een duurzame manier plaatsvinden voor alle inwoners van de stad.
Tekst: Judith van der Poel, landschapsarchitect,
directeur Niek Roozen Landscape
Bronnen:
Wageningen University: Factsheet Waterhuishouding
Wageningen University: Factsheet Biodiversiteit
IVN: De eik, boomvol leven
nu.nl: artikel over hoe bomen voor verkoeling zorgen
